Góðu hvalbingar, góðu gestir, gott fundarfólk.
“Væl er oyggin vøkur og eggjandi at síggja og vitja, og væl er hon rík við seyði og fugli, men hon er berg, øll sum hon er, og hon ber í barmi sínum bergsins hátíðarliga dám, sum krevur, at tú stígur varisliga og er ansin í hvørjum spori.”
Soleiðis hevur ein so rámandi lýst Lítlu Dímun.
Ogur, sum savnað eru í Lítlu Dímun í dag, hava ivaleyst øll ogra egnu hugmynd av Oynni. Siglt hava ogur framvið henni so mangan, bæði í góðveðri og illveðri, og altíð líka dragandi er at eygleiða bergið, gjáirnar og grønu líðirnar, teir kringu seyðirnar og stóra fuglameingið á flogi.
Og líka so ofta man tankin hava streyfað – hvussu í verðini komi je upp hagar?
At je í dag standi á toppinum í Lítlu Dímun er stór hending fyri mjé, eitt ótrúligt upplivilsi. Og túsund takk fyri, at je varð boðin við á fólkafund í Føroya einastu óbygdu oyggj.
Fólkafundir hava verið hildnir í øldir í Føroyum – nakrir skara framúr og standa sum varðar í okara tjóðskaparsøgu, serliga tá tað galt um Føroya mál og Føroya siðir.
Siðurin at halda fólkafund í Lítlu Dímun er ikki gamal, tað sigur seg næstan sjálvt. Men fólkafundurin á hesi brøttu og illgongdu oyggj úti á víðum Atlantshavi er í allar mátar serstakur, tí her ráða veðrið og náttúrukreftirnar fult og heilt.
—
Nógvar søgur og sagnir knýta seg til Hvalba og Lítla Dímun. Sum børn læra okur í skúlanum bæði um turkar, sum rændu og loyptu ræðslu á fólk, um húskallin Snæbjørn, sum dirvisliga fjaldi seg í fjøllunum fyri yvirvøldini, og ikki minst um teir báðar Giljabóndan (Jiljabondan), ið var størsti ognarmaður, og skálkin Snopprikk.
Tað sigst, at níðingsgerð hjá Snopprikki var orsøk til, at oyggin fór undir kong. Tá møguleikin seinni kom at keypa oynna, løgdu hvalbingar nógv fyri, tí teir vistu, hvat virði Lítla Dímun hevði við seyði, ull og fugli.
Í bóndasamfelagnum var Hvalba hin ríkasta bygdin í landinum við øllum sínum veldiga bøi, haga, bjørgum og útróðri bæði eystanfyri og vestanfyri – og ikki minst við stóru hvalvágni, sum bygdin eisini hevur navn eftir.
Hetta náttúrutilfeingið eyðkennir eisini allar hvalbingar. Tað liggur djúpt í teimum, er ein partur av teirra DNA´i. Teir eru innløgumenn um ein háls, og hvør árstíðin hevur sína innløgu við sær. Og á havinum eru teir tiltiknir fiskigarpar.
Men serligi gimsteinurin í hesum tilfeingi er júst Lítla Dímun. Um heystið er tjúkt av fólki á kaini, tá skurðseyðurin verður førdur til lands, tí hetta er seyður av serligum slag.
—
Lítla Dímun kundi verið ein oyðin, veðurbardog einkisigandi oyggj, var tað ikki tí, at hvalbingar og ikki minst ognararnir av teimum 24 gyllin her røkja hana so væl, og at teir viðfólkafundi sum hesum geva ogum øðrum møguleika at uppliva lívið og náttúruna í Oynni í vælskipaðum og tryggum viðurskiftum.
Her er talan um livandi siðsøgu um gagnnýtslu av tí stóra og góða tilfeingi, ið hetta náttúruvakra staðið ber, og sum hvalbingar enn meistarliga halda í hevd og bera víðari.
Hetta kemur til sjóndar eitt nú við bókini hjá Johs. Andr. Næs um Lítla Dímun, sum er siðsøguligt stórverk. Har er alt skjalfest, sum týdning hevur, eisini øll staðarnøvnini.
Eftirgjørda hellið, sum hvalbingar sýndu øllum føroyingum fyri nøkrum árum síðan, gav fólki høvið til veruliga at ímynda sær, hvussu umstøðurnar hava verið, tá fleygingarmenn búleikaðust í hellinum. Dokumentarfilm um Oynna hava tygor eisini fingið gjørt.
Í øllum hesum er eisini ein týðiligur og ektaður stoltleiki. Stoltleiki um, at forfedrarnir ognaðu sær Oynna fyri meira enn 170 árum síðani. Hon er ein partur av samleikanum og felags virðisgrundarlagnum.
Samanhaldið og samstarvið er ein fyrimyndarlig søga um, hvussu fedranna arvur verður borin víðari, hvussu burðardygt tað verður røkt, hvussu samstarv verður viðlíkahildið og hvussu væl tykur hava dugað at seta tey ungu við og skipa tykkum hóskiligari umstøður við húsum at liggja nátt í.
Nútíðarsamfelagið kann læra nógv av hesum: at samvinna, at hava virðing fyri náttúruni, at liva burðardygt og at bera tann góða førningin víðari.
—
Tað er so mangt, ein kundi trivið í eina tílíka løtu – til dømis filosofera um fólkaræðisligatýdningin av fólkafundum og lýta aftur á gamlar dagar, tá fólkafundir og grannastevnur vóru sjálvur bulurin í fólkaræðinum.
Hvalbinar eru fyrimyndir í so máta og hava ført førningin víðari, fedranna arv, sum hevur ført Føroya land fram á leið og til tað sjálvbjargni, sum býr í hvørjari sál í hvørjum føroyingi.
Fólkafundirnir vóru karmar rundanum fólkaræði, fría tankan, fría orðið, fría initiativið og fría viljan. Tað er hesin arvur, sum øll ættarlið hava borið víðari, so Føroyar í dag eru ein altjóða fyrimynd við sínum ríkidømi, vitan og dugnasemi.
—-
Til tað meiri skemtiliga. Sum vágbingur veit je, at hvalbingar duga eisini at vera skálkaligir og sjáldsama hittinorðaðir. Teir siga alt uppá ein so stuttligan máta, og norðingar hava eftirhondini lært, at teir meina tað ikki so ilt.
Ogur har suðuri eru uppvaksin við hvalbiarsøgum av tí meira skemtiliga slagnum.
Og tað skuldi vera gamalt, at ein vágbingur einaferð bað ein vinmann um at fortelja eina ávísa søgu fyri einum hvalbingi, bara fyri at hoyra, hvussu søgan var pyntað og snøggað til, tá hon kom aftur úr Hvalba.
Tí hetta serliga frásagnarkynstrið dugdu og duga ongir sum hvalbingar.
Ì gjárkvøldið fekk je vitjan av pápa mínum, sum er gamal skúlamaður og sum bæði dugir sína skúlasøgu og ættarsøgu. Hann fortaldi mer um Òla Jespersen, sonur Schrøter prest og sostatt eisini ættfaðir hjá Róin Schrøter. Òli var læarari í Trongisvági og dugdi so sera væl at fáa heilan á børnunum í sving við gátum: Her er ein teirra:
“Jeg kender en jomfru, kan I mig forstå?
I østen jeg så den, hvor solen kom fra.
De skummende bølger så kækt hun modstår
Og med sine kræfter tilbage den slår.
Femhundrede terner sin næring hun giver
Og flere hun huser, som til hende driver
Til hende bejle mange riddere bolde
I sommer hun agter sit bryllup at holde.
Vi drikker hendes skål og ønsker hende gavvn.
Kan I mig nu gætte hvad er hendes navn?
Ja teir gomlu vóru hittenorðir við gátum og ogur kunnu dvølja eina løtu yvir hvat hvør hendan gátan var?
Soleiðis eru hvalbingar enn og og vælsignaðibroyti ikki hetta livsjáttandi huglagið
—
Góða fundarfólk.
Fyri tey allarflestu av okkum er hetta fyrstu ferð og eisini einastu ferð, at vit koma at standa á toppinum í Lítlu Dímun. Hetta er ekslusivt og fantastiskt. Her standa ogur ovast á Oynni og skoða yvir oyggjalandið, fagurt og frítt – ja hvat eru ogur ikki rík!
Eg loyvi mær at enda við nøkrum brotum úr yrking hjá Sørensen lærara í Hvalba, sum Johs. Andr. Næs hevur endurgivið í bókini um Lítla Dímun. Yrkingin er frá 1950, tá 100 ár vóru liðin, síðani Oyggin varð keypt.
”Her vilja vit minnast farna tíð, um Lítla Dímun, tann oyggj so fríð –
Oynna fedrar vunnu sær, tí hava vit hana altíð kær –
Vit vilja goyma fedranna sið og Oynna eiga í semju við frið –
Minnið vit goyma um hesar menn, í tonkum várum teir liva enn –
So taka vit hendur saman brátt, í semju gleðast hesa nátt.”
—
Takk fyri, at je fekk hetta høvi at vitja Lítlu Dímun í dag, og takk fyri orðið!
Annika Olsen
Facebook viðmerkingar